- Εισαγωγή
- Κεφάλαιο πρώτο, Πληθυσμιακό τοπίο πριν από τη μάχη
- Κεφάλαιο δεύτερο, Ο "απελευθερωτικός" τυφώνας
- Κεφάλαιο τρίτο, Το δεύτερο βαλκανικό σφαγείο
- Κεφάλαιο τέταρτο, Ο φαύλος κύκλος της βίας
- Κεφάλαιο πέμπτο, Κατάδυση στην κόλαση
- Αντί επιλόγου
- Στατιστικές
- Χάρτες
- Παραρτήματα
- Παράρτημα Α', Το κρητικό μοντέλο
Η έξοδος
Η γη
Το αίμα - Παράρτημα Β'
Γενοκτονία των Αρμενίων: γεγονότα και αριθμοί - Παράρτημα Γ', "Γενοκτονία" του μικρασιατικού Ελληνισμού;
Το πρόβλημα των πηγών
Η τραγωδία του Πόντου
Η εθνοκάθαρση του 1922
Η κολοκυθιά των αριθμών
Ο εσωτερικός εχθρός - Παράρτημα Δ', Το "δίκαιο" της δύναμης, των μνημείων και των τάφων
- Παράρτημα Ε', Πείνα και βιαιότητες στην Ανατολική Μακεδονίας (1916-18). Εκθέσεις και απολογισμοί
- Βιβλιογραφία
"Των εχθρών τα φουσάτα πέρασαν/ σαν το λίβα που καίει τα σπαρτά", υπενθυμίζει ένα παλιό στρατιωτικό εμβατήριο, πριν μας διαβεβαιώσει πως "η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει". Όμως και τα δικά μας φουσάτα διέπραξαν ουκ ολίγα στο πέρασμά τους, σε πόλεις και χωριά με "εθνολογική σύσταση" πολύ διαφορετική απ' ότι υποστήριζαν οι κήρυκες της Μεγάλης Ιδέας. Από τα Γιαννιτσά και το Κιλκίς του 1912-13 μέχρι τη Βόρειο Ήπειρο του 1914 και την ενδοχώρα της Μικρασίας το 1912-22, η δράση του ελληνικού στρατού και των παραστρατιωτικών ομάδων που συνόδευαν (ή τον υποκαθιστούσαν) σημαδεύτηκε από αγριότητες, ελάχιστα ιαφορετικές απ' όσα διέπραξαν το δίο διάστημα οι αντίπαλοί του.
Αγνοημένες συνήθως από την επίσημη Ιστορία κι εθνικιστική παραφιλολογία, οι βιαιότητες όλων των εμπολέμων της δεκαετίας 1912-22 κατά των αλλοεθνών αμάχων των Βαλκανίων και της Μικράς Ασίας δεν ήταν μια απλή "παράπλευρη" συνέπεια των στρατιωτικών επιχειρήσεων. Η εκκαθάριση κάθε εθνικής επικράτειας από τα "αλλογενή" στοιχεία υπήρξε, αντίθετα, συστατικό στοιχείο της διαμόρφωσης των σύγχρονων "εθνικά αμιγών" κρατών. Αν η γενοκτονία των Αρμενίων συνιστά της ακρότατη εκδοχή αυτής της στρατηγικής, τον κανόνα συγκρότησε αυτό που σήμερα αποκαλούμε εθνοκάθαρση: χιλιάδες άνθρωποι διώχτηκαν από τις πατρογονικές τους εστίες, που έτυχε να βρεθούν στη "λάθος" πλευρά των νέων (ή των επιθυμητών) συνόρων, υποκύπτοντας σε μια βία άλλοτε επιλεκτικά τρομοκρατική κι άλλοτε ανεξέλεγκτα διάχυτη. Οι ξεριζωμένοι Έλληνες της Σμύρνης και του Πόντου, οι τουρκομουσουλμάνοι πρόσφυγες απ' τα Βαλκάνια και την Κρήτη ή οι σλαβόφωνοι Μακεδόνες που εγκατέλειψαν τα φλεγόμενα χωριά τους μπροστά στη νικηφόρα προέλαση του ελληνικού στρατού αποτελούν μερικά μόνο από τα θύματα μιας ενιαίας διαδικασίας.
Αγνοημένες συνήθως από την επίσημη Ιστορία κι εθνικιστική παραφιλολογία, οι βιαιότητες όλων των εμπολέμων της δεκαετίας 1912-1922 κατά των αλλοεθνών αμάχων των Βαλκανίων και της Μικράς Ασίας δεν ήταν μια απλή «παράπλευρη» συνέπεια των στρατιωτικών επιχειρήσεων. (. . .) Οι ξεριζωμένοι Έλληνες της Σμύρνης και του Πόντου, οι τουρκομουσουλμάνοι πρόσφυγες απ' τα Βαλκάνια και την Κρήτη ή οι σλαβόφωνοι Μακεδόνες που εγκατέλειψαν τα φλεγόμενα χωριά τους μπροστά στη νικηφόρα προέλαση του ελληνικού στρατού αποτελούν μερικά μόνο από τα θύματα μιας ενιαίας διαδικασίας. Η καταγραφή αυτής της σκοτεινής πλευράς των πολέμων της «ένδοξης δεκαετίας» αποτελεί το αντικείμενο του παρόντος βιβλίου. Για τη συγγραφή του χρησιμοποιήθηκαν κυρίως ημερολόγια και απομνημονεύματα ελλήνων στρατιωτικών, σε συνδυασμό με αδημοσίευτο ή δημοσιευμένο αρχειακό υλικό. Σε ειδικά παραρτήματα σκιαγραφούνται, τέλος, ζητήματα όπως η τραγωδία του Πόντου, οι σφαγές των Τουρκοκρητικών το 1897 ή τα θύματα της βουλγαρικής κατοχής της Ανατολικής Μακεδονίας στη διάρκεια του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου.