Επιχείρηση Καλλιθέας
Το λεγόμενο χάνι Καλλιθέας ήταν διώροφο, πέτρινο κτίριο, πάνω στο δρόμο Γιάννινα-Καλπάκι-Μέρτζιανη, στο 38ο χιλιόμετρο από τα Γιάννινα.
Οι Γερμανοί είχαν εγκαταστήσει εκεί ισχυρό φυλάκιο με δύναμη διμοιρίας (40 άνδρες) ενισχυμένο με 2 όλμους ομαδικούς των 81 χιλ/τρων και 2 πολυβόλα.
Τα παράθυρα είχαν χτιστεί με λιθοδομή, αφήνοντας μικρές πολεμίστρες για τα όργανα πυρός.
Η άμυνα είχε ενισχυθεί στη δεξιά πλευρά του δρόμου, από Καλπάκι προς την πλευρά του χωριού Αρτσίστα, με διπλό συρματόπλεγμα και ανάμεσα στο συρματόπλεγμα, ναρκοπέδιο, που σε σχήμα ημικυκλίου με αχτίνα 50-60 μ.περιέβαλλε το φυλάκιο και κατέληξε με τα δυο του άκρα στο δημόσιο δρόμο.
Στο 35 χλμ.του δρόμου Γιάννινα-Μέρτζιανη, οι Γερμανοί κρατούσαν το Καλπάκι με τάγμα και πυροβολικό, ενώ στο 44 χλμ.της ίδιας οδικής αρτηρίας, στη θέση “Μαλαγάρια” Βίγλας, με διλοχία.
Το φυλάκιο έτσι, εθεωρείτο απρόσβλητο και ήταν πραγματικά ικανό, σε περίπτωση προσβολής, ν’ αντιτάξει σοβαρή και αποτελεσματική άμυνα, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα να επέμβουν οι Γερμανικές δυνάμεις Καλπακιού ή Βίγλας.
Επιπλέον, οι Γερμανοί είχαν απαγορεύσει κάθε κίνηση τη νύχτα και μόνο την ημέρα, μετά την ανατολή του ηλίου, επέτρεπαν την κίνηση στο δημόσιο δρόμο.
Έτσι, η προσβολή και η κατάληψη του φυλακίου, ήταν πολύ δύσκολη, ή επικίνδυνη, και μπορούσε να καταλήξει όχι μόνο σε αποτυχία, αλλά και στην καταστροφή του τμήματος προσβολής, εφόσον η επιχείρηση δεν τελείωνε σ’ ελάχιστο χρονικό διάστημα…
Η μόνη δυνατή περίπτωση επιτυχίας ήταν η εξασφάλιση της μεταφοράς και της εκδήλωσης των πυρών του τμήματος προσβολής, μέσα στο χώρο του οχυρού, κεραυνοβόλα εξόντωση της φρουράς του και η ταχύτατη λαφυραγώγηση.
Επομένως, η επιχείρηση έπρεπε να γίνει την ημέρα και να στηριχθεί απόλυτα στο στοιχείο του αιφνιδιασμού.
Σ’ αυτή την απόφαση κατέληξα, αφού αρκετές νύχτες με απασχόλησε το σχέδιο προσβολής του οχυρού της Καλλιθέας.
Τις παραμονές της επιχείρησης, παίρνοντας μαζί μου το δ/τη της διμοιρίας ανιχνευτών, συναγωνιστή Σπ.Πρωτοσύγγελο και το συν.Χαρίση Ζδράβο πήγαμε για αναγνώριση.
Αφού έγινε η αναγνώριση και η μελέτη του στόχου επιτόπου, καθορίστηκαν οι δυνάμεις προσβολής και ο τρόπος ενέργειας για την κατάληψη του οχυρού και την εξόντωση της γερμανικής φρουράς.
Εκεί επιβεβαιώθηκε η δυνατότητα της προσβολής και της κατάληψης του οχυρού την ημέρα, με τη μεταφορά των πυρών μας και την αιφνιδιαστική και κεραυνοβόλα εκδήλωσή τους μέσα στο χώρο του εχθρού.
Το σχέδιο της επιχείρησης ήταν πολύ τολμηρό και απαιτούσε υψηλό ηθικό των μαχητών και στελεχών, συνειδητή και σιδερένια πειθαρχία, ακρίβεια και αποφασιστικότητα στην εκτέλεση της διαταγής, εμπιστοσύνη των μαχητών στους διοικητές τους, γερά νεύρα, μεγάλη ψυχραιμία και παλικαριά από τους εκτελεστές της επιχείρησης.
Σκοπός της επιχείρησης:
Η κατάληψη του οχυρού, η εξόντωση της γερμανικής φρουράς και η λαφυραγώγηση.
Ιδιαίτερα, το δ/τή του τάγματος ενδιέφεραν οι 2 ομαδικοί όλμοι των 81 χλμ.που διέθετε ο εχθρός.
Σχέδιο επιχείρησης:
1.Δύναμη δέκα επίλεχτων μαχητών, (μέσα σ’ αυτούς και ένας Ιταλός) μ’ επικεφαλής το σ.Χαρίση Ζδράβο. Θα είναι ντυμένοι βλάχικα (βλάχοι και βλαχοπούλες) και οπλισμένοι με ατομικά αυτόματα και χειροβομβίδες, κρυμμένα κάτω από τα βλάχικα ρούχα τους, με τρία ζώα φορτωμένα. Με την ανατολή του ηλίου θα βγουν από το δρόμο που έρχεται από Αρτσίστα, θα μπουν στο δημόσιο δρόμο και θα κινηθούν προς το οχυρό, δημιουργώντας την εντύπωση ότι πηγαίνουν για δουλειές τους προς τα Γιάννινα.
Όταν η ομάδα φτάσει μπροστά στο κτίριο που γίνονταν ο έλεγχος των ντοκουμέντων, αστραπιαία θα πετάξουν τα βλάχικα ρούχα τους και θα κάνουν έφοδο μέσα στο φυλάκιο της γερμανικής φρουράς.
2.Άνδρες δύο ομάδων μάχης από τη διμοιρία ανιχνευτών, οπλισμένοι με ατομικά αυτόματα και χειροβομβίδες, μετά τα μεσάνυχτα, με πολύ μεγάλη προσοχή και χωρίς θόρυβο, θα συρθούν και θα πλησιάσουν τις δυο άκρες του συρματοπλέγματος κοντά στο δημόσιο δρόμο.
Εκεί θα καλυφθούν στα πυκνά χαμόκλαδα που καλύπτουν το χώρο του οχυρού έξω από το συρματόπλεγμα και θα παραμείνουν ακίνητοι χωρίς κανένα σημείο ζωής.
Αποστολή των δυο ομάδων:
Κεραυνοβόλα έφοδος για την εξόντωση της γερμανικής φρουράς μαζί με την ομάδα των “βλάχων”.
Στις ομάδες αυτές, ομαδάρχες οι ανθ/γοί της Σχολής Αξ/κών του ΕΛΑΣ σ.Γιάννης Κοντοκάλης και Θανάσης Τζάνος.
Έτσι, αν η επιχείρηση είχε από την αρχή επιτυχία, σύμφωνα με το σχέδιο, εξασφαλίζονταν η ταυτόχρονη αιφνιδιαστική εκδήλωση των πυρών μας από τριάντα αυτόματα μέσα στο χώρο του για την εξόντωση της γερμανικής φρουράς.
3.Μια διμοιρία πεζικού στη διάθεση του δ/τή του τάγματος, στο Σ.Δ.150 μ.περίπου από το φυλάκιο, σε μια εδαφική προεξοχή.
4.Κάλυψη της επιχείρησης:
α)Προς Καλπάκι δυο διμοιρίες πεζικού με ομάδα πολυβόλων και δ/τη τον έφεδρο υπ/γό Χρ.Πριμηκύρη.
β)Προς Κόνιτσα (στη θέση Άι Χαράλαμπος, δυο διμοιρίες πεζικού με δ/τή το σ.Σπύρο Πρωτοσύγγελο και Κοπανέλη).
Ήταν ενδεχόμενο, αν οι Γερμανοί έπαιρναν τη νύχτα μέτρα ασφαλείας με την εγκατάσταση ενεδρών προς την πλευρά της Αρτσίστας, η επιχείρηση ν’ αποτύχει γιατί οι ενέδρες αυτές θα σημείωναν τις νυχτερινές κινήσεις μας.
Οι Γερμανοί, τέτοια μέτρα δεν έπαιρναν, ίσως γιατί η οχύρωση και η διάταξη των δυνάμεών τους στην περιοχή, τους έδιναν τη βεβαιότητα της σίγουρης ασφάλειας.
Τα μόνα μέτρα που έπαιρναν ήταν ότι κοιμόνταν την ημέρα και ξαγρυπνούσαν τη νύχτα.
Για το καμουφλάρισμα της επιχείρησης θα δίνονταν θεατρική παράσταση με πατριωτικό θέμα από τους μαχητές του 2/85 τάγματος και της ΕΠΟΝ του χωριού της Αρτσίστας, τις βραδινές ώρες, την παραμονή της επιχείρησης για να δικαιολογηθεί και η συγκέντρωση των βλάχικων κουστουμιών και η ανταρτοσύναξη.
Έτσι φτάσαμε στην παραμονή της επιχείρησης…
Τις απογευματινές ώρες της 6/9/1944 στο χωριό Αρτσίστα, όπου είχαν κινηθεί τα τμήματα του τάγματος που θα έπαιρναν μέρος στην επιχείρηση, πιάσαμε δυο αιχμαλώτους από τη φρουρά της Καλλιθέας που ήρθαν στο χωριό για πλιάτσικο.
Απ’ αυτούς πήραμε συμπληρωματικές πληροφορίες. Έγινε διασταύρωση με τις πληροφορίες που είχαμε και επιβεβαιώθηκε η δυνατότητα για την επιτυχή έκβαση της επιχείρησης σύμφωνα με το σχέδιο ενέργειας.
Αφού δόθηκε η θεατρική παράσταση με μεγάλη επιτυχία, τα τμήματα κοντά στα μεσάνυχτα κινήθηκαν για τις καθορισμένες θέσεις.
Με συγκίνηση αποχαιρέτησα τα τμήματα και τελευταία την ομάδα των βλάχων. Τους υπενθύμισα την σοβαρή και υπεύθυνη αποστολή τους και τους είπα ότι το Κόμμα τους περιβάλλει με απόλυτη εμπιστοσύνη και τους εύχεται θερμά, πλήρη επιτυχία. Συγκινητικός ήταν και ο αποχωρισμός μου με το σ.Χαρίση Ζδράβο.
Αφού τον φίλησα, του είπα με μεγάλη συγκίνηση:
“Για το Κόμμα και για το Λαό”…
Μετά, μαζί με τον Α’ Γραμματέα της περιφερειακής Επιτροπής του ΚΚΕ σ.Βαγγέλη Δεμίρη και με μια διμοιρία πεζικού κινηθήκαμε αργά τη νύχτα για το Σ.Δ. (Σταθμό Διοίκησης).
Όλη τη νύχτα οι Γερμανοί ήταν ξυπνητοί και τις κουβέντες τους τις ακούγαμε καθαρά.
Το πρωί, αφού ο ήλιος σηκώθηκε πάνω από τον “Κασιδιάρη”, βγήκε στο δρόμο η ομάδα των βλάχων, εκατόν πενήντα μέτρα περίπου, από το φυλάκιο της Καλλιθέας.
Η ομάδα βάδιζε ήρεμα και σταθερά. Επικεφαλής ο σ.Ζδράβος, καβάλα σ’ ένα άλογο. Ακολουθούσαν τρία μουλάρια φορτωμένα και κοντά σ’ αυτά, βάδιζαν άνδρες και γυναίκες με τις ρόκες τους γνέθοντας.
Τίποτε δεν έδινε την εντύπωση ότι οι άνθρωποι αυτοί μπορούσε να είναι κάτι τι άλλο εκτός από ειρηνικούς κατοίκους της περιοχής που πήγαιναν για τις δουλειές τους.
Ο Γερμανός σκοπός, αφού κοίταξε για λίγο την ομάδα, φώναξε το δ/τη του φυλακίου. Αυτός βγήκε από το κτίριο και με τα κιάλια κοίταξε προσεκτικά την ομάδα.
Μετά μπήκε μέσα στο κτίριο.
Ήταν μεγάλη η συγκίνηση που δοκιμάσαμε στο Σ.Δ.καθώς παρακολουθούσαμε τη σκηνή αυτή.
Εάν ο οπλισμός των μαχητών μας δεν ήταν μες στα ρούχα τους, εάν ένα κομμάτι κάννης ή λαβής αυτόματου φαινόταν, η ομάδα βάδιζε σε τέλεια εξόντωση.
Έδωσα διαταγή στη διμοιρία που είχα μαζί μου, να είναι έτοιμη για κάθε ενδεχόμενο και με μεγάλη προσοχή και αγωνία παρακολουθήσαμε την κίνηση των “βλάχων” προς το οχυρό καθώς και τις κινήσεις της φρουράς.
Τίποτε όμως δε φαίνονταν, που να μας δημιουργεί ανησυχία.
Η ομάδα τελικά έφτασε μπροστά στο Γερμανό Σκοπό που τους ζήτησε τα “χαρτιά” (παπίερ).
Ο σ.Ζδράβος κάνει πως πάει να δείξει τα χαρτιά και καθώς πηδά από το άλογο, πυροβολεί αστραπιαία δυο φορές το Γερμανό Σκοπό, που προτού πέσει έβγαλε μια σπαραχτική κραυγή, στριφογυρίζοντας με τα χέρια ψηλά.
Το τι επακολούθησε αμέσως, είναι απερίγραπτο.
Οι βλάχοι και οι βλαχοπούλες, πετώντας τα βλάχικα ρούχα τους, έκαναν κεραυνοβόλα έφοδο μέσα στο χώρο του οχυρού.
Αμέσως, ακολούθησαν ορμητικά οι δυο ομάδες των αυτοματιστών, που βρίσκονταν όλη τη νύχτα κρυμμένοι στις άκρες του συρματοπλέγματος· ενώθηκαν μαζί τους και μέσα σε λίγα λεπτά η φρουρά της Καλλιθέας, που υπέστη πλήρη αιφνιδιασμό, είχε υποκύψει με απώλειες 25 νεκρούς και 12 αιχμαλώτους.
Μαζί με το σ.Βαγγέλη Δεμίρη, μόλις εκδηλώθηκαν τα πυρά, τρέξαμε κοντά στα παλικάρια μας.
Η επιχείρηση έφτανε στο τέλος της· φορτώσαμε τα λάφυρα, ανάμεσα στα οποία και τους δυο ομαδικούς όλμους των 81 χλμ.με 220 βλήματα.
Μοναδική μας απώλεια 1 νεκρός, ο αείμνηστος σύντροφος Λάζος Οικονόμου από τη Στράτσιανη (Κόνιτσας), που έπεσε κυνηγώντας το δ/τή της γερμανικής φρουράς και ένας ελαφρά τραυματισμένος, ο σ. Βαγγέλης Ντακουβάνος από το Κεράσοβο Κόνιτσας*.
Τον αλησμόνητο νεκρό μας τον πήραμε μαζί μας και τον θάψαμε στο πλάι του δρόμου που πάει στην Αρτσίστα.
Όταν πια περνούσαμε τον αυχένα για την Αρτσίστα, ακούγονταν ο θόρυβος από τα γερμανικά μηχανοκίνητα, που από το Καλπάκι έτρεχαν για την Καλλιθέα.
Όμως ήταν πολύ αργά για τους Γερμανούς επιδρομείς…
Η επιχείρηση της Καλλιθέας έκανε μεγάλη εντύπωση και στη γερμανική δ/ση. Όπως μάθαμε, μετά από λίγες μέρες, ο δ/τής της γερμανικής φρουράς Κόνιτσας κάλεσε τις δ/σεις των γερμανικών τμημάτων της περιοχής σε ειδική σύσκεψη και τους μίλησε για τις τολμηρές ενέργειες του ΕΛΑΣ.
Η επιχείρηση Καλλιθέας ανέβασε ακόμα περισσότερο την εμπιστοσύνη και την αγάπη όλου του πληθυσμού της περιοχής προς τον ΕΛΑΣ.
Εκφράζοντας τη μεγάλη μου συμπάθεια και τη βαθιά μου εκτίμηση στον ηρωισμό και την αυτοθυσία των μαχητών του ΕΛΑΣ, που ντυμένοι βλάχικα έπαιξαν πρωτεύοντα και αποφασιστικό ρόλο στην εξόντωση της γερμανικής φρουράς και γενικά στην επιτυχία της επιχείρησης, αφήνω στην ιστορία του λαϊκοαπελευθερωτικού μας αγώνα, ενάντια στους Γερμανούς επιδρομείς, τα ονόματά τους.
1)Ζδράβος Χαρίσης Αρχηγός της Ομάδας
2)Αναστασίου Νάκος
3)Μόκας Γιώργος
4)Ντακουβάνος Βαγγέλης
5)Οικονόμου Λάζος
6)Τσιάρας Κώστας
7)Σπύρου Αποστόλης
8)Χασιώτης Χρήστος
9)Βίκτωρ Πετατσίνι (Ιταλός)**
10)Νίκ.Ντακουβάνος.
Νοέμβρης 1983
Γ.Καλλιανέσης (Μεσήνης)
*Ο ηρωικός αυτός ελασίτης δολοφονήθηκε από συμμορίτες του μοναρχοφασιστικού παρακράτους το Μάη του 1945.
** Εκτός από το Βίκτορα της ομάδας θανάτου, έλαβε μέρος στην επιχείρηση κι άλλος αντιφασίστας Ιταλός, ο Δαμιάνο, σε μια από τις δυο ομάδες ανιχνευτών.