Τα Βαλκάνια

Πρόλογος στην ελληνική έκδοση Πρόλογος του συγγραφέα (1958) Μια διαλογική εισαγωγή από τον Τραϊανό Στογιάνεβιτς (1999)

ΜΕΡΟΣ Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

1. Ο τόπος και οι άνθρωποι Γεωγραφική θέση  Η μορφολογία του εδάφους  Ποτάμια και δρόμοι  Κλίμα και παραγωγικοί πόροι  Οι άνθρωποι  Βαλ- κανική και δυτική εθνογραφία  Μη γεωγραφικές δυνάμεις

2. Το ιστορικό πλαίσιο Η ελληνική περίοδος  Η Μακεδονία κυριαρχεί στα Βαλκάνια  Η Ρώμη ενώνει τα Βαλκάνια  Από τη Ρώμη στο Βυζάντιο  Ο ερχομός των Σλάβων  Μεσαιωνικές βαλκανικές αυτοκρα- τορίες  Παραμονές της τουρκικής κατάκτησης * Ανασκόπηση του Βυζαντίου

ΜΕΡΟΣ ΙΙ. Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗΣ Α ΝΟΔΟΥ: 1566

3. Η Έλευση των Οθωμανών Τούρκων: έως το 1402 Προ-οθωμανοί Τούρκοι  Οσμάν: Ο ιδρυτής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας Οι βάσεις της οθωμανικής ισχύος  Ο Ορχάν ετοιμάζεται για κατάκτηση  Η χριστιανοσύνη  Το πέρασμα στην Ευρώπη  Ο Μουράτ κατατροπώνει τους Νοτίους Σλά- βους  Βαγιαζήτ ο Κεραυνός  Η Σταυροφορία της Νικόπολης * Τιμούρ ο Χωλός

4. Η κατάκτηση των Βαλκανίων: 1403-1481

Η οθωμανική ανάκαμψη  Μουράτ ο Β΄  Η Σταυροφορία της Βάρνας  Οι προετοιμασίες του Μωάμεθ  Η άλωση της Κων- σταντινούπολης  Ο απόηχος  Ο Μωάμεθ καθυποτάσσει τα Βαλκάνια * Πόλεμος με τη Βενετία

5. Η ακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας: 1481-1566 Βαγιαζήτ ο Β Σελίμ ο Α΄ και οι δρόμοι του εμπορίου • Σουλε ϊμάν ο Μεγαλοπρεπής • Η Οθωμανική Αυτοκρατορία και η χριστιανική Ευρώπη • Νίκη στο Μόχατς  Ήττα στη Βιέννη Ανακωχή στο Δούναβη • Περσικές και μεσογειακές εκστρα τείες

6. Οθωμανικοί θεσμοί Χώρες και λαοί  Ο σουλτάνος και οι σκλάβοι  Στρατολόγηση και εκπαίδευση των σκλάβων  Ένοπλες δυνάμεις και διοικη τικός μηχανισμός  Ο Μουσουλμανικός Θεσμός  Το Διβάνιο  Το καθεστώς των μη Μουσουλμάνων  Ο οθωμανικός πολιτι- σμός  Οι Οσμανλήδες και οι Τούρκοι

7. Η Βαλκανική Χερσόνησος υπό τουρκική κατοχή Μετακινήσεις πληθυσμών  Διοίκηση  Ανεξάρτητες περιοχές  Το πατριαρχείο  Βαλκανική χριστιανοσύνη  Λαϊκή παράδο ση  Εκκλησιαστική παράδοση * «Pax Ottomanica-

ΜΕΡΟΣ ΙΙΙ. Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗΣ ΠΑΡΑΚ- ΜΗΣ: 1566-1815

8. Η παρακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας Εκφυλισμός της δυναστείας  Διαφθορά της διοίκησης  Διάλυ ση των ενόπλων δυνάμεων  Η εξουσία της ολιγαρχίας  Οικο- νομική υποτέλεια στη Δύση  Οθωμανικές και δυτικές στρα- τιωτικές εξελίξεις  Οθωμανικές και δυτικές πολιτικές εξελί- ξεις  Δυτική επιστήμη και το οθωμανικό «βλέμμα του βοδιού»  Επιδημίες πανώλης * Ανασκόπηση της οθωμανικής παρακ- μής

9. Η Βαλκανική Χερσόνησος κατά την περίοδο της οθω- μανικής παρακμής

Εδαφικές μεταβολές  Από το τιμάριο στο τσιφλίκι  Η ανά- πτυξη του εμπορίου και της βιομηχανίας  Πολιτικές εξελίξεις  Το τέλος της θεοκρατικής εποχής * Ο ρόλος της Ορθόδοξης Εκκλησίας

1ο. Ήττα από την Αυστρία: Υποχώρηση στο Δούναβη: 1566-1699

Σελίμ ο Β΄: 1566-1574  Η εξουσία των σουλτάνων  Πόλεμος στο Δούναβη  Μουράτ Δ΄: 1633-1676  Ρωσία και Ουκρανία  Η παρακμή συνεχίζεται: 1640-1656  Οι βεζίρηδες Κιοπρουλή- δες: 1656-1676  Ρωσία και Ουκρανία  Η πολιορκία της Βιέν- νης: 1683  Ο πόλεμος της Ιεράς Συμμαχίας: 1683-1699 H Συνθήκη του Κάρλοβιτς: 1699

11. Ήττα από την Ρωσία: Υποχώρηση στο Δνείστερο: 1699- 1792

Ήττα του Μεγάλου Πέτρου  Επανάκτηση της Πελοποννήσου  Πόλεμος με την Αυστρία (Συνθήκη του Πασσάροβιτς: 1718)  Πόλεμος με την Αυστρία και τη Ρωσία (Συνθήκη του Βελιγρα- δίου: 1739  Τρεις δεκαετίες ειρήνης: 1739-1768 Ο Α΄ Πόλε- μος της Αικατερίνης με τους Τούρκους: 1768-1774  Ο Β΄ Πό- λεμος της Αικατερίνης με τους Τούρκους: 1787-1792  Η Συν- θήκη της Σιστόβης: 1791  Η Συνθήκη του Ιασίου: 1792 * Το Ιά- σιο και τα Βαλκάνια

12. Τα Βαλκάνια, η Γαλλική Επανάσταση και ο Ναπολέ- ων: 1792-1815

Η γαλλική κατοχή των Ιόνιων Νησιών  Ο Ναπολέων εισβάλλει στην Αίγυπτο: Οι επιπτώσεις για τα Βαλκάνια  Ο Σελίμ συμ- μαχεί με τον Ναπολέοντα: Οι επιπτώσεις στα Βαλκάνια  Οι Γάλλοι στη Δαλματία  Τιλσίτ, Βουκουρέστι, Βιέννη * Βαλκα- νικός απόηχος

ΜΕΡΟΣ ΙV. Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΥ: 1815-1878

13. Η δυναμική της βαλκανικής πολιτικής: 1815-1878 Συνέχεια της οθωμανικής παρακμής  Επαναστατικός βαλκα- νικός εθνικισμός  Παρέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων

14. Η Σερβική Επανάσταση και οι Νότιοι Σλάβοι έως το 1878

Οι Νότιοι Σλάβοι υπό ξενική κατοχή (Σλοβενία, Κροατία. Βο- ϊβοντίνα, Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Μαυροβούνιο, Σερβία) * Το πα

σαλίκι του Βελιγραδίου υπό τουρκική κατοχή  Πνευματικές ανησυχίες  Οι ρίζες της εξέγερσης  Η πορεία της εξέγερσης: 1804-1813  Η κατάκτηση της ανεξαρτησίας: 1813-1830  H Σερβία υπό τον Μίλος  Αλέξανδρος Καρατζόρτζεβιτς: 1842- 1858  Η δυναστεία των Ομπρένοβιτς έως το 1878  Οικονομι κές εξελίξεις έως το 1878 * Οι Σλάβοι των Αψβούργων έως το 1878

15. Η Ελληνική Επανάσταση και το ανεξάρτητο κράτος έως το 1878

519

58

6

6

G

Ο Ελληνικός αυτοκρατορικός κόσμος  Ο ελληνικός αγροτικός κόσμος  Οικονομική αναγέννηση  Εθνική αφύπνιση  Παρα- μονές της εξέγερσης  Επανάσταση και αδιέξοδο: 1821-1824 Η παρέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων έως το Ναβαρίνο: 1825-1827 Από το Ναβαρίνο στην ανεξαρτησία  Πολιτικές ε ξελίξεις έως το 1878

16. Οθωμανική μεταρρύθμιση και κρίσεις στην Εγγύς Α- νατολή: 1831-1852

Ο Μαχμούτ και οι γενίτσαροι  Κρίση στην Εγγύς Ανατολή: 1831-1833  Κρίση στην Εγγύς Ανατολή: 1839-1841 * Ο Ρασί- ντ και το μεταρρυθμιστικό κίνημα: 1839-1852

17. Ο Πόλεμος της Κριμαίας: 1853-1856 Στρατηγικό και εμπορικό υπόβαθρο  Προκαταρκτικές διπλω- ματικές κινήσεις  Η διαμάχη των Αγίων Τόπων  Βήματα πο- λέμου  Πόλεμος  Η Συνθήκη των Παρισίων  Οι επιπτώσεις για τα Βαλκάνια και την Ευρώπη

18. Ο Σχηματισμός της Ρουμανίας έως το 1878

Ιστορικό υπόβαθρο  Το Αγροτικό Ζήτημα  Η άνοδος του ε- θνικισμού  Η επίτευξη της ενότητας: 1856-1859  Οικονομικές εξελίξεις έως το 1878  Πολιτικές εξελίξεις έως το 1878 Τραν- συλβανία, Μπουκοβίνα και Βεσσαραβία έως το 1878

19. Η αφύπνιση των Βουλγάρων έως το 1878 Τουρκοκρατία  Έλληνες ιεράρχες  Αναγεννησιακές δυνάμεις

 Πολιτιστική αφύπνιση  Η βουλγαρική Εξαρχία * Το επανα- στατικό κίνημα

20. Μεταρρύθμιση και επανάσταση στην Οθωμανική Αυ- τοκρατορία: 1856-1877

Η φύση του μεταρρυθμιστικού προβλήματος και της βαλκανι κής πολιτικής  Αποτυχία της μεταρρύθμισης στα Βαλκάνια  Επανάσταση και αντίδραση στην αυτοκρατορία

21. Βαλκανική κρίση και η Συνθήκη του Βερολίνου: 1878 Ευρωπαϊκό υπόβαθρο: Ο Σύνδεσμος των Τριών Αυτοκρατό- ρων  Βαλκανικό υπόβαθρο: Το σύστημα της Α΄ Βαλκανικής Συμμαχίας  Εξέγερση στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη  Αποτυχί α της διαμεσολάβησης  Πόλεμος στα Βαλκάνια  Η Σύνοδος της Κωνσταντινούπολης  Ρωσοτουρκικός Πόλεμος  Η Συνθή- κη του Αγίου Στεφάνου  Το Συνέδριο του Βερολίνου

ΜΕΡΟΣ V. Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ: 1878-1914

22. Η δυναμική της βαλκανικής πολιτικής: 1878-1914 Ο νέος ιμπεριαλισμός * Ο νέος καπιταλισμός

23. Ο σχηματισμός της Βουλγαρίας: 1878-1914 Η δυναμική της βουλγαρικής πολιτικής  Η αποτυχία της Ρω- σίας στη Βουλγαρία: 1878-1885  Η ενοποίηση της Βουλγαρί- ας: 1885-1886  Η παραίτηση του Αλεξάνδρου από το θρό- νο: 1886  Φερδινάνδος και Σταμπούλοφ: 1887-1894  Η Βουλ- γαρία υπό τον Φερδινάνδο: 1894-1914  Οικονομική ανάπτυξη έως το 1914

24. Η Σερβία και οι Σλάβοι του Νότου:1878-1914

Η Τύνιδα της Αυστρίας  Ο τελευταίος Ομπρένοβιτς  Επανά- σταση και αναγέννηση  Οικονομική ανάπτυξη Οι Σλάβοι των Αψβούργων

25. Ελλάδα: 1878-1914

Στο κυνήγι του αλυτρωτισμού Εσωτερική κρίση  Ανάκαμψη 

υπό τον Βενιζέλο * Οικονομικές εξελίξεις

26. Ρουμανία: 1878-1914

Τα επακόλουθα του 1878: Η κρυφή συμμαχία του 1883 По- λιτικές εξελίξεις  Η Αγροτική Επανάσταση  Οικονομική ανά πτυξη * Αλυτρωτισμός και εξωτερική πολιτική

27. Αλβανική αφύπνιση έως το 1914

Η Αλβανία υπό τουρκική κατοχή  Αλβανικός Συνασπισμός  Εθνική αφύπνιση  Ο αγώνας για την Ανεξαρτησία  Ο Γου- λιέλμος του Βιδ

28. Διπλωματικές εξελίξεις: 1878-1914

Τα επακόλουθα της Συνόδου του Βερολίνου  Το Μακεδονικό Ζήτημα  Η Μακεδονία, τα βαλκανικά κράτη και οι Μεγάλες Δυνάμεις  Η Εξέγερση των Νεοτούρκων  Η κρίση της Βοσνί- ας  Βαλκανικός Συνασπισμός  Ο Α΄ Βαλκανικός Πόλεμος  Ο Β΄ Βαλκανικός Πόλεμος  Στις παραμονές

ΜΕΡΟΣ VΙ. ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ ΚΡΙΣΗ: 1914

29. Σεράγιεβο και πόλεμος: 1914-1918 Η δολοφονία  Η συνωμοσία  Πόλεμος  Ο θρίαμβος της Σερ- βίας  Δαρδανέλια και Καλλίπολη  Η παρέμβαση της Βουλγα- ρίας  Κατοχή της Σερβίας  Η παρέμβαση της Ρουμανίας  Η παρέμβαση της Ελλάδας * Ο θρίαμβος των Συμμάχων

30. Ειρήνη: 1918-1923

Το παλαιό καθεστώς παρέρχεται" Η Συνθήκη του Αγίου Γερ- μανού  Η Συνθήκη του Τριανόν  Η Συνθήκη του Νεϊγί  Η Συνθήκη των Σεβρών  Τουρκική ανάκαμψη  Η κρίση στην Ελλάδα  Ελληνοτουρκικός πόλεμος  Η Συνθήκη της Λοζάνης  Τα νέα Βαλκάνια

31. Η δυναμική της βαλκανικής πολιτικής: 1918-1939 Οικονομικές τάσεις (Διανομή της γης, πληθυσμιακές πιέσεις, χαμηλή παραγωγικότητα, εξωτερικές 

βερνήσεων, η αποτυχία της εκβιομηχάνισης, η γερμανική κυ- ριαρχία, συμπέρασμα)  Κοινωνικές και πολιτιστικές τάσεις (Διαφοροποιήσεις, τροφή και στέγη, μετανάστευση, εκπαί δευση, κρατική διοίκηση)  Πολιτικές τάσεις (σχήματα, αγρο- τική οικονομία, δικτατορίες, κομμουνισμός)

32. Γιουγκοσλαβία: 1918-1939

Σπόροι διάσπασης: συγκεντρωτισμός εναντίον ομοσπονδίας  Εδαφική μεταρρύθμιση  Ο θρίαμβος του συγκεντρωτισμού : Το Σύνταγμα του 1921  Πολιτικά σχήματα  Πολιτικό αδιέξο δο: 1921-1928  Η δικτατορία του Αλεξάνδρου: 1929-1934 H αντιβασιλεία: 1934-1941  Παραμονές πολέμου  Οικονομική ανάπτυξη * Κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη

33. Βουλγαρία: 1918-1939

Το καθεστώς Σταμπουλίνσκι: 1918-1923  Το πραξικόπημα του 1923  Η αντίδραση: 1923-1934  Στρατιωτική και βασιλι- κή δικτατορία: 1934-1939  Οικονομική ανάπτυξη * Κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη

34. Ελλάδα: 1918-1939

Η εγκαθίδρυση της δημοκρατίας: 1923-1928  Η κυριαρχία των Βενιζελικών: 1928-1933  Η πτώση της δημοκρατίας: 1933-1935  Από τη μοναρχία στη δικτατορία: 1935-1936 H δικτατορία του Μεταξά: 1936-1941  Οικονομική ανάπτυξη  Κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη

35. Ρουμανία: 1918-1939

Εδαφική μεταρρύθμιση: 1918-1921  Η κυριαρχία των φιλελευ θέρων: 1922-1928  Η κυριαρχία των αγροτών: Ο θρίαμβος του Καρόλου: 1930-1938  Βασιλική δικτατορία: 1938-1940  Οικο- νομική ανάπτυξη * Κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη

36. Αλβανία: 1918-1939

Κατοχή: 1914-1918  Η ανάκτηση της ανεξαρτησίας: 1918- 1920  Προβλήματα ανεξαρτησίας  Πολιτική αστάθεια: 1920- 1924  Ο Πρόεδρος Ζόγου: 1925-1928 * Ο Βασιλιάς Ζόγου.

1928-1939  Ιταλική κατοχή  Οικονομική ανάπτυξη * Κοινωνί κή και πολιτιστική ανάπτυξη

37. Διπλωματικές Εξελίξεις: 1918-1941 Το σύστημα της Γαλλικής Συμμαχίας: 1920-1927  Το σύστη μα της Ιταλικής Συμμαχίας: 1926-1930  Βαλκανικές Σύνοδοι: 1930-1933  Βαλκανική Αντάντ: 1934  Η Βαλκανική Αντάντυ- πονομεύεται: 1934-1937  Η άνοδος της Γερμανίας: 1938-1939  Η καταστροφή της Βαλκανικής Αντάντ: 1939-1940  Η μοι- ραία απόφαση του Χίτλερ: 31 Ιουλίου 1940  Ελληνοϊταλικός Πόλεμος: 1940-1941  Επιχείρηση Μαρίτα και Μπαρμπαρόσ- σα: Δεκέμβριος 1940  Η παρέμβαση του Χίτλερ: 6 Απριλίου 1941 * Η σβάστικα πάνω από τα Βαλκάνια

38. Κατοχή, αντίσταση και απελευθέρωση: 1941-1945 Η μορφή της κατοχής και της αντίστασης  Ο δορυφόρος Ρου- μανία  Ο δορυφόρος Βουλγαρία  Κατεχόμενη Γιουγκοσλαβί- α (διαμελισμός, πρώτη αντίσταση. Οι Παρτιζάνοι του Τίτο, οι Τσέτνικ του Μιχαήλοβιτς, ο θρίαμβος του Τίτο, η διοίκηση των Παρτιζάνων)  Κατεχόμενη Ελλάδα (Κατοχή και διαμελισμός, Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο [Ε.Α.Μ.]. εθνικιστικές ομά- δες, ο αντιστασιακός αγώνας, η διοίκηση του Ε.Α.Μ.)  Κατε- χόμενη Αλβανία  Το νέο πνεύμα

39. Ο Κρυφός Πόλεμος, ο Ψυχρός Πόλεμος και η σύναψη της ειρήνης το 1947

Βρετανοί πράκτορες και βαλκάνιοι αντάρτες  «Τα ωμά ζητή- ματα» «Αγγλορωσική διαίρεση των Βαλκανίων: Καλοκαίρι 1944  Ο Ερυθρός Στρατός στη Ρουμανία και στη Βουλγαρία: Φθινόπωρο 1944  Βρετανική διπλωματία στη Γιουγκοσλαβία και στην Ελλάδα: φθινόπωρο 1940  Η διαίρεση των Βαλκανί- ων επικυρώνεται: Οκτώβριος 1944  Η κρίση στην Ελλάδα: Νοέμβριος-Δεκέμβριος 1944  Η μάχη της Αθήνας: Δεκέμβριος 1944-Ιανουάριος 1945  Η Γιάλτα  Η παραβίαση της Σύμφω- νίας της Γιάλτας * Σύναψη ειρήνης

Επίλογος

Σημειώσεις

Βιβλιογραφία

Index