Συντομογραφίες
Πρόλογος
Εισαγωγή
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ: ΤΟ ΠΑΡΟΙΚΙΑΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ
Παράγοντας Διαφωτισμού και Συνωμοσίας
Α. ΟΙ ΠΑΡΟΙΚΙΕΣ ΤΗΣ ΙΤΑΛΙΑΣ
α. Βενετία.
β. Λιβόρνο.
Β. ΟΙ ΠΑΡΟΙΚΙΕΣ ΤΗΣ ΡΩΣΙΑΣ
Γ. ΟΙ ΠΑΡΟΙΚΙΕΣ ΤΗΣ ΜΟΛΔΟΒΛΑΧΙΑΣ
Δ. ΟΙ ΠΑΡΟΙΚΙΕΣ ΤΗΣ ΑΥΣΤΡΟΟΥΓΓΑΡΙΑΣ
α. Γιαννιώτες έμποροι στο Σεμλίνο, το Σίμπιου, το Μπρασόβ, την Πέστη και αλλού..
β. Η παροικία της Βιέννης ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
γ. Η παροικία της Τεργέστης
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΨΑΛΙΔΑΣ
Μεθοδολογική προσημείωση
1. ΑΛΗΘΗΣ ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΑ. ΗΤΟΙ ΒΑΣΙΣ ΠΑΣΗΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ
2. ΕΡΩΤΟΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ, ΗΤΟΙ ΙΣΤΟΡΙΑ ΗΘΙΚΟΕΡΩΤΙΚΗ ΜΕ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ
3. ΚΑΛΟΚΙΝΗΜΑΤΑ, ΗΤΟΙ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟΝ ΚΑΤΑ ΦΘΟΝΟΥ ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΛΟΓΙΚΗΣ
ΤΟΥ ΕΥΓΕΝΙΟΥ
5. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΟΜΑΡΧΙΑ, ΗΤΟΙ ΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ
4. ΑΛΗΘΗΣ ΗΣΤΟΡΙΑ
α. Ο χώρος και τα χαρακτηριστικά του..
β. Σχέσεις με κείμενα του Ψαλίδα
γ. Σχέσεις με το πρόσωπο Ψαλίδας
δ. Ο «Ανώνυμος», ο Αλή Πασάς, και ο Ψαλίδας.
Ε. Ο «Ανώνυμος» και η διπλωματία
στ. Το Ιερατείο, η Άρχουσα Τάξη, οι Ευεργέτες, οι Διδάσκαλοι και η Μάθηση.
Η ΡΩΣΣΟΣ, ΑΓΓΛΟΣ ΚΑΙ ΓΑΛΛΟΣ
7. ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ ΤΟΥ ΚΡΙΤΩΝΟΣ
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
8. ΛΟΓΟΣ ΠΡΟΤΡΕΠΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΑΣ ΕΙΣ ΑΠΟΚΤΗΣΙΝ ΤΗΣ ΑΥΤΩΝ
ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΚΑΙ ΔΟΞΗΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ: ΙΩΑΝΝΗΣ ΒΗΛΑΡΑΣ
Πρόλογος
α. Ο πνευματικός Βηλαράς
β. Ο σατιρικός ποιητής.
Α. Ο «ΔΙΑΦΩΤΙΣΤΗΣ» ΒΗΛΑΡΑΣ
1. Η πολιτικοφιλοσοφική σκέψη
2. Η φιλοσοφική σκέψη
3. Ο λόγιος Βηλαράς και οι λόγιοι
Β. ΤΟ ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ
1. Το περιβάλλον και το υπόβαθρο
2. Η «δημοτικιστική» κίνηση
3. Ο διαφωτιστής και η γλώσσα
4. Η κριτική στα άλλα ρεύματα: Οι Αρχαϊστές και η Μέση Οδός
5. Οι λόγιοι και η γλώσσα
6. Η θεώρηση της εξέλιξης της γλώσσας
7. Η δομή της γλώσσας
8. Το μονοφωνικό
9. Ο εμπλουτισμός της γλώσσας
10. Η γραμματική
Γ. ΤΟ ΑΝΤΙΚΛΗΡΙΚΟ ΠΝΕΥΜΑ ΚΑΙ Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΙΕΡΑΤΕΙΟΥ
1. Το περιβάλλον του αντικληρισμού στα Ιωάννινα
2. Οι θρησκευτικοφιλοσοφικές θεωρήσεις του Βηλαρά
3. Ο Βηλαράς αντικληρικαλιστής
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Α. Βιβλία, Έντυπα, Χειρόγραφα Εποχής
Β. Έρευνες, Μελέτες
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΚΥΡΙΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΟΠΩΝΥΜΙΩΝ
Α. Κύριων ονομάτων
Β. Τοπωνυμίων
Ο προεπαναστατικός Νεοελληνικός Διαφωτισμός συνιστά μία άγνωστη πτυχή της παραμελημένης Ιστορίας μας. Μέρος αυτής της Ιστορίας αποτέλούν οι Έλληνες, οι οποίοι ήδη από τον 16ο αιώνα διασκορπίστικαν στους χώρους της δυτικής και ανατολικής Ευρώπης, όπου και ίδρυσαν συμπαγείς παροικίες. Στις παροικίες αυτές εμφανίστηκε αρχικά ο πεφωτισμένος έμπορος, στη συνέχεια ο ριζοσπάστης λόγιος και τελικά ο συνωμότης των Εταιρειών. Τα πρόσωπα αυτά διαδραμάτισαν πρωταγωνιστικό ρόλο στην εξέλιξη των. Γραμμάτων και ειδικότερα στην πνευματική Νεοελληνική Αναγέννηση, ενώ παράλληλα προετοίμασαν το έδαφος για την απελευθέρωση του Γένους. Δεσπόζουσα θέση στο κίνημα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού επείχε η πόλη των Ιωαννίνων, με τις συμπαγείς παροικίες των Γιαννιωτών στην Ιταλία, τη Μολδοβλαχία, τη Ρωσία, την Αυστροουγγαρία και αλλού, όπου επρόκειτο να ανθήσει ένα γενικότερο αναγεννητικό κίνημα, Στο βιβλίο αυτό εξετάζονται οι παροικίες των Γιαννιωτών εμπόρων, λογίων και συνωμοτών, η πνευματική τους παραγωγή, καθώς και ο σχηματισμός του λεγόμενου «κύκλου» των Ιωαννίνων στις αρχές του 19ου αι., από λόγιους Γιαννιώτες και μη, όπως οι Σακελλάριος, Χατζή Πολύζου. Ταγιαπιέρας, Ψαλίδας, Βηλαράς, κ.ά. Τέκνα του παροικιακού φαινομένου υπήρξαν οι Αθανάσιος Ψαλίδας και Ιωάννης Βηλαράς. Ο πρώτος, με σπουδές στην Ακαδημία της Βιέννης, χαρακτηρίζεται από τον Λέανδρο 1. Βρανούση ως «κορυφαίος Διδάσκαλος του Γένους, αντιπροσωπευτικός εκπρόσωπος του Νεοελληνικού Διαφωτισμού και φυσιογνωμία από τις πιο δυνατές που έβγαλε ο προεπαναστατικός Ελληνισμός»· ο δεύτερος, με σπουδές στο Πανεπιστήμιο της Πάδοβας, φημιζόταν, όπως τονίζει ο Βρανούσης, «για την επιστημονική του κατάρτιση, την πολυμάθεια και την πολυμέρειά του. Διακρίθηκε ως ποιητής λυρικός και σατιρικός, κυρίως όμως τον απορρόφησε ο "φωτισμός του Γένους"». Υπήρξε πρωτοπόρος δημοτικιστής και συνέγραψε προδρομικά διηγήματα και αντικληρικά ποιήματα. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι πολλοί σημαντικοί σύγχρονοι μελετητές συνηγορούν στο ότι τα κορυφαία ριζοσπαστικά έργα της προεπαναστατικής περιόδου, Ελληνική Νομαρχία και Ρωσσαγγλογάλλος, γράφηκαν στα Γιάννενα από τον Αθανάσιο Ψαλίδα